سه پایه (Tripod) یکی از ابزارهای مهم و کاربردی در عکاسی است که توسط عکاسان بطور شایع بکار می رود، ولی معمولا برای تهیه آن دقت کافی نمی شود. اگر چه با تولید دوربین های عکاسی جدید و استفاده از سیستم های ضد لرزش (Image Stabilization) به میزان زیادی از تاری عکس ها در اثر لرزش دوربین کاسته شده است ، با این وجود هنوز می توان سه پایه را به عنوان قابل اعتماد ترین وسیله برای جلوگیری از لرزش دوربین عکاسی در نظر گرفت.
سه پایه های موجود در بازار از لحاظ وزن، بلندی، میزان تحمل بار ، نوع سر (head) ، قیمت و ... دارای تنوع بسیار زیادی است و همیشه این سوال برای عکاسان به ویژه افراد تازه کار مطرح می گردد که کدام سه پایه انتخاب مناسب تری می باشد. برای پاسخ به این سوال ابتدا لازم است شایعترین کاربردهای سه پایه در عکاسی را بطور مختصر مرور کنیم.
ثابت نگه داشتن دوربین از کاربردهای اصلی سه پایه است.
کاربردهای سه پایه در عکاسی
سه پایه ابزاری است که در عکاسی کاربردهای متنوعی دارد. و هر عکاسی ممکن است بر اساس نوع فعالیت های عکاسانه خود از برخی کاربردهای آن استفاده نماید. تعدادی از شایعترین موارد استفاده از سه پایه عبارت است از:
در شرایطی که نور محیط کم است، برای جبران نوردهی ممکن است لازم باشد از سرعت های پایین شاتر استفاده کنید، مثلا هنگام کوچک تر کردن اندازه روزنه دیافراگم برای تامین عمق میدان بیشتر و یا امکان استفاده از ISO پایین تر برای افزایش جزئیات تصویر. در این موارد برای جلوگیری از لرزش دوربین عکاسی و ایجاد تاری در تصویر از سه پایه استفاده می شود.
عکاسی در هنگام شب و عکاسی از آسمان شب، ماه و ستارگان، عکاسی از آتش بازی و نیز سایر انواع عکاسی در شب همچون نقاشی با نور (Light painting) که لازم است نوردهی طولانی (Long Exposure) داشته باشید، با کمک سه پایه انجام می پذیرد.
هنگام استفاده از لنزهای تله فوتو و یا لنزهای سوپر زوم به علت فاصله کانونی خیلی بلند و زاویه دید خیلی باریک، کوچکترین لرزش احتمالی می تواند منجر به تاری تصویر گردد. در این موارداستفاده از سه پایه مطمئن ترین راه کنترل لرزش دوربین است.
وزن دوربین های عکاسی DSLR اصولا زیاد است خصوصا وقتی از لنزهای تله فوتو استفاده می شود. استفاده از سه پایه می تواند از خستگی عکاس در بلند مدت بکاهد.
برای گرفتن عکس های HDR که لازم است کادر تصویر در نوردهی های مختلف دقیقا یک کادربندی داشته باشد، سه پایه مورد نیاز می باشد.
در عکاسی پانوراما، استفاده از سه پایه می تواند در هدایت مسیر حرکت دوربین در هنگام گرفتن عکس های متوالی و افزایش دقت در کادربندی بسیار مفید باشد.
در عکاسی کلوزآپ و ماکرو که باید خیلی به سوژه نزدیک شد و کوچکترین تغییر فاصله دوربین از سوژه می تواند در وضوح تصویر تاثیر گذارد، از سه پایه استفاده می شود.
برای افزایش دقت در ترکیب بندی تصویر و تنظیم کادر تصویر به صورت دقیق مثل عکاسی از طبیعت بی جان یا عکاسی تبلیغاتی، سه پایه می تواند بکار آید.
هنگام عکاسی از سوژه های متحرک برای ایجاد تاری حرکت (Motion blur) همچون عکاسی از رودخانه یا آبشار، به دلیل نیاز به سرعت های پایین شاتر، سه پایه بسیار کاربردی است.
برای انجام پنینگ (Paning) و کنترل بیشتر دوربین در عکاسی اکشن و ورزشی می توان از یک سه پایه استفاده نمود.
برای نگهداری تجهیزات عکاسی همچون فلاش یا رفلکتور می توان از سه پایه استفاده نمود.
گاهی اوقات زاویه مورد نظر برای عکاسی وقتیکه دوربین را در دست گرفته ایم میسر نمی باشد، یا انجام آن بسیار مشکل است، در این موارد ممکن است دوربین عکاسی را با کمک یک سه پایه بتوان در موقعیت مطلوب قرار داد.
وقتی عکاس بخواهد با استفاده از تایمر یا ریموت کنترل از خودش عکس بگیرد (Self Portrait) می تواند از یک سه پایه استفاده کند.
برای ضبط ویدیو ، تایم لپس و جلوگیری از لرزش و تکان های دوربین در هنگام فیلمبرداری سه پایه وسیله مفیدی می باشد.
البته سه پایه را می توان به عنوان وسیله ای برای دفاع شخصی! خصوصا در عکاسی از حیات وحش نیز در نظر گرفت!
بکارگیری سه پایه در شرایط کم نور محیط
معایب استفاده از سه پایه
علی رغم کاربردهای زیاد سه پایه در عکاسی، کار با آن دارای معایبی هم می باشد:
ـ سه پایه اصولا وسیله سنگینی است. حتی در انواع سبک تر که از جنس فیبر کربن ساخته شده است نیز در بلند مدت دارای وزن قابل توجهی خواهد بود.
ـ شکل و اندازه آن حتی در انواع کوچک، نامناسب و اصطلاحا بدبار است و در هنگام حمل شدن مزاحمت ایجاد می کند.
ـ در محیط های شلوغ استفاده از سه پایه مشکل است.
ـ انواع خوب سه پایه معمولا گران قیمت است.
ـ قرار دادن دوربین عکاسی بر روی سه پایه و آماده سازی آن نیاز به زمان دارد و ممکن است در این فاصله سوژه عکاسی از دست برود.
ـ در صورت استفاده ناصحیح از سه پایه و یا بکار بردن انواع نامناسب، می تواند به راحتی به دوربین و یا لنز صدمه برساند.
چند روش برای حمل سه پایه
اجزای اصلی تشکیل دهنده سه پایه
سه پایه ها از اجزای مختلفی تشکیل شده اند که لازم است عملکرد و ویژگی های آنها را بشناسید. ابتدا اجزای اصلی سه پایه بطور مختصر معرفی می گردد.
1) پایه ها (Legs)
طول پایه در سه پایه های مختلف متفاوت است. پایه ها از چند قطعه تشکیل شده است (معمولا از 3 یا 4 قطعه) که بصورت تلسکوپی به داخل یکدیگر می روند و از این طریق طول پایه ها کوتاه و بلند می شود.
2) سر (Head)
سر یا هد سه پایه قسمتی از سه پایه است که دوربین عکاسی از ناحیه بدنه یا لنز بر روی آن نصب می گردد. انواع مختلف سر (هد) سه پایه موجود می باشد که بعضی از آنها در مواردی برای کاربردهای ویژه ای بکار می روند.
3) ستون مرکزی سه پایه (Center Column)
ستون مرکزی سه پایه (Center Column) یا (Centerpoint) قطعه ای میله ای شکل است که در ناحیه میانی سه پایه قرار گرفته است و اجازه می دهد که سر (هد) سه پایه به سمت بالا و پایین جابجا گردد. در بعضی انواع سه پایه ها ستون مرکزی نسبت به پایه های سه پایه، قابلیت صلیبی شدن دارد یعنی می توان آن را به صورت افقی با زاویه 90 درجه نسبت به خط عمود قرار داد.
4) کفی(Feet)
کفی(Feet) ناحیه ای از پایه هاست که بر روی زمین قرار می گیرد. کفی در سه پایه های حرفه ای قابلیت تعویض دارد. در بعضی انواع آن با تنظیم کفی برای استفاده بر روی سطوح صاف و نرم یا سطوح سخت و زبر تغییر حالت می دهند.
5) اتصالات و سایر متعلقات
در برخی انواع سه پایه ها قسمت هایی تعبیه شده است که قابلیت اتصال بازوهای اضافی را دارد. این بازوها برای اتصال تجهیزات جانبی دوربین همچون فلاش، چراغ های نورپردازی، رفلکتور و غیره بکار می روند.
در بعضی سه پایه ها در انتهای ستون مرکزی و در بعضی دیگر بر روی بدنه اصلی سه پایه، یک قلاب یا ناحیه قلاب مانند وجود دارد تا بتوان وسیله ای مثل کیف دوربین را به آن آویزان نمود. این کار منجر به افزایش وزن سه پایه شده و در ثبات آن بر روی زمین کمک می کند.
تراز شیشه ای (حباب دار) بر روی بعضی انواع سه پایه ها وجود دارد. با استفاده از آن می توان سه پایه را در سطح افقی تنظیم نمود.
سه پایه های ارزان قیمت معمولا قابلیت تعویض اجزاء را ندارند و عموما دارای سر ثابت می باشند. سه پایه های حرفه ای معمولا قابلیت تعویض و اتصال انواع سر (هد) و کفی را دارا می باشند.
سه پایه و اجزاء تشکیل دهنده آن
عوامل موثر در انتخاب سه پایه
در بازار تجهیزات عکاسی، انتخاب های متنوع و گوناگونی برای تهیه یک سه پایه ممکن می باشد. از انواع سه پایه های کوچک و جمع و جور گرفته تا سه پایه های سنگین و بزرگ و در اندازه ها و اشکال مختلفی موجود است. برای اینکه بتوانید یک سه پایه مناسب تهیه کنید لازم است عوامل مختلف و ویژگی های هر سه پایه را بشناسید تا انتخاب بهتری داشته باشید.
الف) میزان تحمل وزن
سه پایه های مختلف برای نگهداشتن دوربین عکاسی، وزن خاصی را پشتیبانی می کنند. استفاده از دوربین و تجهیزات سنگین بر روی یک سه پایه که فقط برای نگهداشتن چند کیلوگرم طراحی شده است مناسب نمی باشد و امکان صدمه زدن و تخریب دوربین، لنز و یا خود سه پایه وجود خواهد داشت. مسلما عملکرد چنین سه پایه ای نیز برای اهداف عکاسانه ضعیف و نامطلوب می باشد.
به حداکثر وزنی که سه پایه می تواند تحمل کند بدون اینکه ثبات و عملکرد آن از بین برود، ظرفیت بار (Load Capacity) گفته می شود. قبل از خرید سه پایه لازم است از ظرفیت بار سه پایه مورد نظر آگاهی داشته باشید. توصیه می شود با توجه به تجهیزاتی که دارید، سه پایه ای خریداری شود که بتواند حداقل یک و نیم برابر بیشتر از مجموع وزن دوربین و سنگین ترین لنز شما را پوشش دهد. اگر چه بعضی عکاسان تا دو برابر آن را ترجیح می دهند.
ضمنا به این نکته توجه کنید که ممکن است لوازم دیگری نیز مثل فلاش یا دسته گریپ به دوربین متصل کنید و یا از لنزهای بلندتر و بزرگتر استفاده نمایید و به عبارتی مجموع وزن ابزار شما از آنچه در نظر گرفته اید بیشتر شود. بنابراین بهتر است سه پایه درنظر گرفته شده حدود یک ونیم تا دو برابر بیشتر از وزن مورد نیاز فعلی شما را پوشش دهد.
سه پایه های مختلف ظرفیت تحمل بار متفاوتی دارند.
ب) ارتفاع سه پایه
پیشنهاد می گردد ارتفاع سه پایه ای که تهیه می کنید به اندازه قد خودتان قابل بلند شدن باشد بطوریکه هنگام عکاسی وقتی از داخل منظره یاب (Viewfinder) دوربین نگاه می کنید مجبور نباشید خم شوید. به عبارتی وقتی که دوربین بر روی سه پایه قرار می گیرد در سطح چشم (Eye level) عکاس باشد. اهمیت این موضوع وقتی بیشتر مشخص می شود که عکاس لازم است برای ثبت عکس خاصی مدت طولانی و بطور مکرر از داخل منظره یاب، سوژه خود را تحت نظر داشته باشد. اگر ارتفاع سه پایه از این مقدار بیشتر بود، اشکالی ایجاد نمی کند زیرا می توان با تنظیم طول پایه های آن ارتفاع مناسب را بدست آورد.
اگر سه پایه ای که خریداری می کنید دارای سر (هد) ثابت باشد، ارتفاع سه پایه باید آنقدر باشد که انتهای بالای سر سه پایه تا سطح چانه شما برسد. اگر سه پایه انتخابی شما از انواعی باشد که پایه بدون سر فروخته می شود و سر(هد) انتخابی بر روی آن قرار می گیرد (Modular tripod)، ارتفاع آن باید به اندازه ای باشد که انتهای پایه ها تا سطح شانه شما برسد.
ارتفاع مناسب سه پایه در حالت با و بدون سر (Head)
ج) اندازه سه پایه در حالت جمع شده
هنگامی که پایه های سه پایه را کاملا جمع کنید، اندازه سه پایه در کوتاه ترین حالت خود قرار می گیرد که به آن اندازه جمع شده (Collapsed Size) گفته می شود. در انواع مختلف سه پایه این اندازه، طول های مختلفی خواهد داشت. هر چه در این وضعیت طول سه پایه کوتاه تر باشد امکان حمل و نقل آن ساده تر خواهد بود خصوصا اگر بخواهید آن را در چمدان ، ساک دستی یا کوله پشتی جا دهید. سه پایه های کوتاه تر معمولا سبک تر هم هستند و برای حمل در هنگام پیاده روی، کوه پیمایی یا طی نمودن مسافت های طولانی مناسب می باشند.
مقایسه چند نمونه سه پایه در حالت جمع شده (Collapsed Size)
د) جنس سه پایه و وزن آن
وزن سه پایه عامل مهمی در استفاده مکرر از آن است. اگر سه پایه سنگین باشد حمل و نقل آن مشکل خواهد بود و به جای اینکه در موقعیت های مختلف از آن استفاده کنید، آن را در منزل نگاه خواهید داشت. جنس پایه ها از مواد مختلفی ساخته می شود که شایعترین آنها آلومینیوم و فیبر کربن است. البته سه پایه هایی از جنس بازالت، پلاستیک، فولاد یا آلیاژها و فلزات دیگری همچون منیزیوم و روی نیز ساخته شده است.
سبک ترین سه پایه های حرفه ای از جنس فیبر کربن (Carbon-fiber) ساخته شده اند. فیبر کربن بسیار مقاوم، بادوام و محکم است و شاید بتوان گفت که بهترین مواد برای ساخت سه پایه می باشد ولی متاسفانه بسیار گران قیمت است. جنس مناسب و سبک دیگری که در ساخت سه پایه به وفور استفاده می شود آلومینیوم (Aluminum) است که اگرچه از فیبر کربن سنگین تر است ولی از نظر قیمت بسیار ارزان تر از انواع کربنی است. ماده سبک وزن دیگری که در ساخت سه پایه استفاده می شود سنگ بازالت (Basalt) است که پس از خرد کردن و سپس ذوب نمودن، فیبرهای بازالت از آن بدست می آورند که حدود 20 درصد سبک تر از آلومینیوم است. سه پایه با جنس های دیگری نیز موجود می باشد. مثلا جنس پلاستیکی که عموما در سه پایه های ضعیف و ارزان استفاده می شوند و یا جنس استیل که باعث می شود سه پایه وزن زیادی داشته باشد و بیشتر در سه پایه های مورد استفاده برای ضبط فیلم و در استودیو بکار می روند.
در سه پایه های مورد استفاده در عکاسی حرفه ای، عموما وزن بدون سر (هد) سه پایه در انواع کربنی در حدود 1 تا کمتر از 2 کیلوگرم و در انواع آلومینیومی در حدود 2 تا کمتر از 3 کیلوگرم می باشد. سه پایه هایی که از جنس بازالت ساخته شده اند ، وزن و قیمتی بینابین جنس های کربنی و آلومینیومی دارند.
سه پایه های سنگین تر در مقابل باد مقاومت بیشتری دارند. البته در مورد سه پایه های سبک تر، می توان با آویختن یک کیسه سنگین (مثلا کیسه شن) به ستون مرکزی سه پایه ، آن را سنگین تر نمود تا ثبات بیشتری در برابر باد داشته باشد.
آلومینیوم، فیبر کربن و بازالت، سه نوع ماده ای که بطور شایع در ساخت سه پایه بکار می روند.
در بعضی انواع سه پایه ها که جنس پایه های آن فلزی است (آلومینیوم یا سایر فلزات)، سطح قسمتی از پایه را با قطعه ای از فوم یا لاستیک می پوشانند که به آن گرم کننده پایه (Leg Warmer) می گویند. وجود گرم کننده باعث می شود که در دست گرفتن و حمل سه پایه راحت تر باشد خصوصا در هوای سرد که دمای پایه های فلزی سه پایه ممکن است تا حد انجماد پایین آید.
چند نمونه گرم کننده پایه (Leg Warmer) از جنس فوم و لاستیک
د) ساختار پایه ها (Legs)
پایه ها معمولا به دو شکل لوله ای و غیر لوله ای ساخته می شوند. البته همه پایه هایی که از جنس فیبر کربن هستند به شکل لوله ای ساخته می شوند و سیستم قفل پایه ها از نوع پیچشی ( Twist-lock system) است. در این نوع سیستم قفل، با پیچاندن و کشیدن قطعات پایه به صورت تلسکوپی از داخل قطعه دیگر خارج می شود و در نتیجه طول پایه بلند می گردد و با پیچاندن برعکس آن باعث قفل شدن پایه در همان محل می شود.
پایه های آلومینیومی، بازالتی و سایر انواع معمولا به شکل غیرلوله ای ساخته می شوند و قفل پایه ها عموما از نوع برگردان (Flip-lock system) است. این نوع قفل ها که به آنها اهرمی (Lever) یا اهرم بازکردن سریع (Quick release lever) نیز گفته می شود، معمولا راحت تر از انواع پیچشی باز و بسته می شوند. در آنها با کشیدن اهرم حرکت تلسکوپی پایه آزاد می شود و با بستن اهرم، حرکت آن قفل می گردد.
پایه ها در هر سه پایه معمولا از3 تا 5 قطعه تشکیل شده اند. انواع سه بخشی (3 section) شایعتر است. گر چه با افزایش حداکثر ارتفاع سه پایه، معمولا تعداد قطعات آن نیز بیشتر می شود ولی در مدلهای خاصی از سه پایه، انواع سه بخشی و چهاربخشی با ارتفاع یکسان موجود می باشد، که در نوع چهاربخشی اگرچه سه پایه در حالت بسته طول کمتری دارد و حمل و نقل آن راحت تر است ولی در حالت باز خصوصا وقتی در حداکثر ارتفاع خود قرار دارد، میزان ایستایی آن کمی ناپایدارتر است.
نمونه پیچشی و اهرمی قفل پایه ها در چند نوع سه پایه مختلف
در بعضی سه پایه ها می توان زاویه هر پایه را نسبت به محور مرکزی تا 90 درجه باز کرد. معمولا در این نوع سه پایه ها، هر پایه در نواحی خاصی از محدوده حرکتی خود قابل قفل شدن می باشد. این قابلیت باعث می شود که بتوان سه پایه را بر روی زمین های ناهموار و در سطوح با ارتفاع مختلف تنظیم نمود.
زاویه پایه ها در بعضی انواع سه پایه ها بطور جداگانه قابل تغییر است.
هـ) کفی سه پایه (Feet)
در سه پایه های حرفه ای قابلیت تعویض کفی (Tripod feet) وجود دارد بطوریکه می توان در وضعیت ها و شرایط مختلف از کفی متناسب با آنها استفاده نمود. معمولا در شرایط محیط داخلی (Indoors) از کفی های لاستیکی یا پلاستیکی استفاده می شود تا بیشترین چسبندگی را باسطح صاف سنگ، موزائیک یا سرامیک داشته باشند و از لیز خوردن پایه ها جلوگیری کنند. در محیط خارج از منزل (Outdoors) بیشتر از کفی های فلزی و میخی (Spikes) استفاده می شود. انواع دیگری از کفی نیز وجود دارد که بصورت بلبرینگی به پایه ها اتصال دارند و می توانند در محدوده خاصی آزادانه حرکت کنند.
بعضی کفی ها هر دو نوع لاستیکی و میخی را با هم دارند. در این کفی ها قسمت لاستیکی آنها ناحیه میخ مانند آن را پوشانده است که در مواقع لزوم و در شرایط خارج از منزل می توان با تنظیم کفی، ناحیه لاستیکی را از روی قسمت فلزی دور کرد و حالت کفی را به صورت میخی درآورد.
چند نمونه کفی سه پایه از نوع لاستیکی و میخی و نوع قابل تنظیم
و) ستون مرکزی سه پایه (Center Column)
در بیشتر سه پایه ها ، پایه ستون مانند منفردی در بین هر 3 پایه و در میان آنها قرار گرفته است که سر(Head) سه پایه بر روی آن نصب می شود و قابلیت جابجایی به بالا و پایین دارد و بوسیله آن می توان ارتفاع دوربین عکاسی را افزایش و یا کاهش داد. به آن ستون مرکزی (Center Column) یا (Centerpost) گفته می شود.
بعضی از عکاسان بجز در موارد خیلی لازم، استفاده مدام از آن را توصیه نمی کنند. به این علت که وقتی ستون مرکزی بالا آورده شود حالت پایداری سه پایه کاهش یافته و احتمال لرزش دوربین افزایش می یابد. این موضوع خصوصا در مواقعی که از لنزهای تله استفاده می شود چشمگیرتر است. در هنگام خرید سه پایه وقتیکه ستون مرکزی در پایین ترین حالت خود است و دکمه قفل آن بسته است دقت کنید که هیچگونه لرزشی نداشته باشد.
در بعضی مدل های سه پایه می توان ستون مرکزی را کاملا از محل استقرار خود خارج نمود و مجددا بصورت برعکس در همانجا قرار داد. با این کار بخش سر سه پایه که به ستون مرکزی وصل است در ناحیه پایین و زیر سه پایه قرار می گیرد و امکان اتصال دوربین عکاسی و قراردادن آن در موقعیت های نزدیک به زمین فراهم می شود.
در بعضی مدل های دیگر ، ستون مرکزی سه پایه را می توان از حالت محوریت عمودی خارج کرد و بصورت افقی بر روی سه پایه محکم نمود. در این حالت ستون مرکزی با زاویه 90 درجه نسبت به محور مرکزی سه پایه قرار می گیرد. به این نوع سه پایه ها ، سه پایه های صلیبی نیز گفته می شود. در این سه پایه ها با قرارگیری دوربین بر روی سر سه پایه، می توان مانورهای بیشتری برای موقعیت دهی به دوربین عکاسی در زوایای خاص انجام داد.
ستون مرکزی در برخی سه پایه ها قابلیت برعکس شدن یا چرخش 90 درجه دارد.
ز) انواع سر (Head) سه پایه
سر (Head) یکی از مهمترین قسمت های هر سه پایه ای است. نگهداری دوربین بر روی سه پایه و کنترل حرکت آن توسط این قسمت انجام می شود. در سه پایه های ماژولار (Modular Tripod) که بخش های آن قابل جداشدن هستند، معمولا سر (Head) سه پایه جداگانه خریداری می گردد. سر های متنوعی برای انواع سه پایه ها طراحی شده است که کاربردهای مختلفی دارند.
اولین نکته برای انتخاب سر برای سه پایه این است که سر مورد نظر توانایی تحمل وزن دوربین را به اندازه پایه های آن داشته باشد و از این نظر با پایه همخوانی داشته باشد.
شایعترین انواع سر (Head) که بر روی سه پایه ها استفاده می شود شامل موارد زیر می باشد:
1) سر پن- تیلت (Pan-Tilt Head)
این نوع سر معمولا دارای دو دسته می باشد که یکی برای حرکت افقی و یکی برای حرکت عمودی است. به همین علت هم به نام پن- تیلت گفته می شوند زیرا با کمک این دسته ها چرخش دوربین بصورت افقی (Pan) و چرخش دوربین بصورت عمودی (Tilt) را میسر می نماید. اغلب یک حرکت جانبی به صورت پهلو به پهلو (side to side) نیز توسط آنها امکان پذیر می باشد. بنابراین در اکثر سرهای پن- تیلت قابلیت تغییر جهت دوربین به سمت بالا، به سمت جوانب کناری و در مسیر افقی وجود دارد به این جهت به این نوع سر، سر سه راهی (Three Way Head) نیز گفته می شود.
دوربین های ارزان قیمت تر بطور شایع از این نوع سر استفاده می کنند. سر پن- تیلت در کنترل حرکت دوربین عملکرد بسیار خوبی دارد خصوصا در مواقعی که عکاس قصد دارد دوربین فقط در یک جهت (افقی یا عمودی) چرخش داشته باشد، مثل مواقعی که برای ردیابی سوژه هایی مثل اتوموبیل یا حیوانات وحشی بکار می رود. این نوع سر در عکاسی ماکرو، طبیعت بیجان و عکاسی Panning بسیار مناسب است.
چند نمونه سر سه پایه از نوع پن- تیلت (Pan-Tilt Head)
2) سر توپی (Ball Head)
در سر توپی (Ball Head) محل اتصال به دوربین از طریق ناحیه ای گوی مانند بر روی پایه ای حفره ای شکل قرار می گیرد بطوریکه گوی مذکور و به تبع آن دوربین می تواند در تمام جوانب حرکت نماید. این نوع سر ، به نام سر گوی و حفره (Ball and Socket Head) نیز نامیده می شود.
معمولا مکانیسم قفل کردن حرکت توپی با یک تک پیچ کنترل می شود که با بستن و باز کردن آن می توان حرکت توپی سر را آزاد یا مهار نمود. باز کردن پیچ منجر به شل شدن توپی می شود و اجازه می دهد که توپی در داخل حفره حرکت نماید و بستن پیچ در هر موقعیتی که توپی قرار داشته باشد، در همان موقعیت حرکت آن را متوقف می نماید.
سر توپی بسیار انعطاف پذیر است و می توان با کمک آن حرکت نرم و همه جانبه دوربین به جهات مختلف را کنترل نمود. سرعت عمل و تغییر جهت در زوایای مختلف ( تقریبا 360 درجه) از خصوصیات این نوع سر سه پایه است. ولی این نوع سر برای افرادی که از لنزهای خیلی بلند و سنگین استفاده می کنند و همچنین برای حرکت کنترل شده دوربین در یک جهت خاص (مثل Panning) مناسب نمی باشد.
چند نمونه سر سه پایه از نوع توپی (Ball Head)
3) سر گیمبال (Gimbal Head)
نوعی سر برای سه پایه است که اختصاصا برای نگهداری لنزهای بلند و سنگین ساخته شده است. با کمک سر گیمبال (Gimbal Head) تعادل دوربین علی رغم اتصال به لنز های سنگین به خوبی برقرار می شود و می تواند سرعت عمل مناسبی برای عکاسی فراهم کند. آنها قابلیت حرکت دادن دوربین عکاسی در هر امتدادی را دارند و هنگام حرکت دوربین و لنز در هر بار نیازی به محکم کردن دکمه تنظیم ندارد. این نوع سر بیشتر مناسب افرادی است که مرتب از لنزهای بلند و سنگین استفاده می کنند.
سر سه پایه گیمبال (Gimbal Head) برای استفاده از لنزهای بزرگ بسیار مناسب است.
4) سر پانوراما (Panoramic Head)
این نوع سر بطور اختصاصی به این منظور طراحی شده است که دوربین عکاسی بتواند حول یک نقطه دقیق (اصطلاحا نقطه گرهی یا Nodal ) که در بالای محور سه پایه قرار دارد بچرخد. یکی از بیشترین کاربردهای آن در عکاسی پانوراما است. با این سر فرایند ثبت تصاویر متوالی در هنگام چرخش دوربین تسهیل می گردد. همچنین با این نوع سر می توان از اشتباهات انطباقی (Parallax errors) در هنگام ترکیب تصاویر برای ایجاد تصویر واحد (پانوراما) اجتناب نمود.
این نوع سر سه پایه برای لنزهای مختلف نیاز به تنظیم جداگانه دارد. اندازه بزرگ و وزن زیاد این نوع سر برای کاربردهای عمومی عکاسی مناسب نمی باشد.
چند نمونه سر سه پایه از نوع پانوراما (Panoramic Head)
علاوه بر مواردی که ذکر شد انواع سر (Head) های متنوع دیگری نیز وجود دارد که عموما برای کاربرد ویژه ای طراحی و ساخته شده اند. همچون سر ویدئویی (Video Head)، سر مایع دار (Fluid Head)، سر موتوردار (Motorized Tripod Head)، سر دسته تپانچه ای (Pistol Grip Head) و غیره.
البته بعضی از آنها مثل سر دسته تپانچه ای (Pistol Grip Head) که به سر دسته بازی (Joystick Head) نیز شهرت دارد، مصارف عمومی تری دارند و به منظور افزایش سرعت عمل عکاس و راحت تر کردن استفاده از سه پایه طراحی شده اند. حتی انواعی از سر سه پایه وجود دارد که در داخل آنها موتوری تعبیه شده است که حرکت دوربین را در جهت خاصی به صورت اتوماتیک انجام دهد. این نمونه ها بیشتر در عکاسی پانوراما و در دوربین های فیلم برداری استفاده می شوند.
بطور کلی شایع ترین انواع سر (Head ) که توسط عکاسان حرفه ای استفاده می شود معمولا از نوع پن- تیلت و توپی است. این دو نوع سر، سرعت عمل و انعطاف پذیری خیلی خوبی برای عکاس فراهم می کنند. اصولا سر توپی بیشترین آزادی عمل را دارد و سر پن- تیلت دقت بیشتر و توانایی حرکت در یک جهت خاص را (مثل انجام عمل Panning ) میسر می کند.
نمونه ای از سرهای سه پایه از نوع ویدئویی (Video)، مایع دار (Fluid)، موتوردار (Motorized) و دسته تپانچه ای (Pistol Grip)
ح)سیستم آزادسازی سریع (Quick-Release System)
در ناحیه تحتانی دوربین های عکاسی سوراخی وجود دارد که محل اتصال به پیچ سه پایه (Tripod) یا تك پایه (Monopod) است. در لنزهای بزرگ و سنگین نیز پایه ای تعبیه شده است که سوراخی مشابه دوربین بر روی آن وجود دارد که بتوان لنز را مستقیما به سه پایه متصل نمود.
در سه پایه های پیشرفته تر قطعه ای صفحه مانند تعبیه شده است که بطور جداگانه بر روی دوربین بسته می شود و برای قراردادن دوربین روی سه پایه و یا جداکردن آن از سه پایه مورد استفاده قرار می گیرد. به این صفحه که بر روی سه پایه قرار داده می شود، صفحه آزادسازی سریع (Quick-Release Plate) یا کفشک گفته می شود. معمولا این صفحه از طریق یک ضامن بر روی سه پایه چفت می گردد.
وجود سیستم آزادسازی سریع (Quick-Release) یکی از خصوصیات سه پایه های خوب است که بوسیله آن می توان به سرعت دوربین را بر روی سر سه پایه قرار داده و آن را تنظیم نمود. این موضوع خصوصا در عکاسی خارج از منزل (Outdoor) اهمیت دارد.
مراحل نصب کفشک بر روی دوربین و قرار دادن آن بر روی سه پایه
و) میزان ثبات و پایداری سه پایه
هر سه پایه ای که سنگین است الزاما ثبات و بی حرکتی بالایی ندارد. سه پایه های زیادی تولید شده است که علی رغم وزن زیاد و بکارگیری مواد بادوام در شرایط آب و هوایی مختلف پایداری (Stability) خوبی ندارند.
وقتی که یک سه پایه خوب روی زمین مستقر می شود، علاوه بر مقاومت در برابر باد، بایستی در برابر ضربه و تکان احتمالی نیز از خود مقاومت نشان دهد. هنگام استفاده از سه پایه باید دقت کنیم که اتصال دوربین با سه پایه محکم باشد و دوربین و لنز در حالت تعادل باشند و به هیچ سمتی خم نشده باشند زیرا در غیر این صورت خطر سقوط دوربین و لنز بر روی زمین بوجود خواهد آمد.
طبقه بندی انواع مختلف سه پایه
با توجه به تنوع بسیار زیاد سه پایه های موجوددر بازار، می توان آنها را در پنج گروه کلی طبقه بندی کرد:
1) سه پایه های جیبی (Pocket Tripods)
طول این سه پایه ها وقتی کاملا جمع شده باشند بطور معمول از 12 تا 13 سانتیمتر (5 inch) کوتاه تر است. می توان آنها را به راحتی در یک کیف یا جیب کمری جا داد. معمولا می توانند یک دوربین دیجیتال کامپکت را حمل کنند. نمونه هایی از آنها می توانند تلفن همراه را نیز (برای استفاده از دوربین آنها) بطور ثابت نگهدارند. بیشترین استفاده آنها در گرفتن خودنگاره (Self Portrait) و عکاسی دم دستی با استفاده از دوربین های کوچک می باشد.
2) سه پایه های رومیزی (Tabletop Tripods)
این سه پایه ها برای قرار گرفتن بر روی سطوح صاف غیر از روی زمین (مثل میز) مناسب می باشند. این سه پایه ها سبک، کوچک و ساده هستند. به همین علت برای استفاده در مسافرت نیز بسیار مناسبند. این سه پایه ها از انواع جیبی بزرگترند و طول آنها در حالت بسته معمولا کمتر از 30 سانتیمتر ( 12 inch) است. برای استفاده با دوربین های کوچک و همچنین عکاسی کلوزآپ و زوایای نزدیک به سطح زمین مناسبند.
3) سه پایه های سفری یا قابل حمل (Portable Tripods)
سه پایه های سفری (Travel Tripod) یا پرتابل (Portable) شامل سه پایه هایی می شوند که اندازه آنها در حالت بسته برای حمل و نقل راحت است. آنها برای حمل در هنگام کوه پیمایی و پیاده روی مناسب می باشند. عموما وزن یک دوربین DSLR با لنز متوسط یا یک دوربین ویدئویی کامپکت را تحمل می کنند. طول حالت بسته آنها معمولا بیشتر از 55 سانتیمتر (22 inch) نیست. بعضی انواع سه پایه های سفری که پایه گوریلی (Gorillapod) نامیده می شوند، پایه هایی انعطاف پذیر دارند و می توان آنها را به مکان های مختلفی متصل نمود.
سه پایه های پورتابل برای سفر، فعالیت های ورزشی و حمل و نقل طولانی مدت بسیار مناسبند خصوصا اینکه تحمل وزن قابل قبولی نیز دارند.
4) سه پایه های حرفه ای متوسط (Medium Duty Tripods)
این سه پایه ها در محدوده بین سه پایه های پورتابل (قابل حمل و نقل) و سه پایه های بزرگ استودیویی قرار گرفته اند. به همین علت اگر عکاسی توان بدنی مناسبی داشته باشد می تواند آنها را حمل و نقل نماید. در عکاسی طبیعت و همچنین سایر انواع عکاسی همچون عکاسی ورزشی و حتی عکاسی استودیویی بکار می روند. این سه پایه ها عموما ارتفاع مناسب با قد عکاس را فراهم می نماید. می توان بر روی سه پایه های حرفه ای متوسط، دوربین های عکاسی DSLR بزرگتر و سنگین تر را حمل نمود. شرایط آب و هوایی مختلف را به علت وزن سنگین تری که دارند به خوبی تحمل می کنند و عموما قابلیت تعویض سر (Head) را دارند. در این دسته سه پایه ها مدل هایی که از جنس فیبر کربن ساخته شده اند به وفور یافت می شود که از وزن بسیار کمتری نسبت به انواع آلومینیومی برخوردار می باشند.
5) سه پایه های حرفه ای سنگین (Sturdy Duty Tripods)
این نوع سه پایه ها برای استفاده در استودیو بکار می روند. عموما توسط عکاسان حرفه ای تهیه می گردند و برای یک منظور حرفه ای خاص در نظر گرفته می شوند. بیشتر آنها ابعاد بزرگی دارند بطوریکه بعضی از انواع آنها قابلیت حمل و نقل زیادی ندارند. عمدتا سر (Head) اختصاصی و ویژه برای اهداف حرفه ای در آنها استفاده می شود. این سه پایه ها قابلیت نصب دوربین های سنگین با فورمت متوسط و بزرگ را دارند. اگر چه در دنیای عکاسی دیجیتال تولید و استفاده از آنها محدودتر شده است.
مقایسه چند نمونه سه پایه بر اساس طبقه بندی انواع سه پایه
چه سه پایه ای مناسب است؟
بسیاری از عکاسان تازه کار برای اولین بار به سراغ سه پایه های ارزان قیمتی می روند که می تواند برای اولین دوربین عکاسی آنها مناسب باشد. شاید یکی از دلایل اصلی این انتخاب این است که اغلب نمی دانند که آیا واقعا به سه پایه نیاز دارند یا نه و اینکه سه پایه برای فعالیت های عکاسی آنها چقدر مورد استفاده قرار می گیرد. این افراد معمولا بعد از گذشت یک مدت که فعالیت های عکاسی خود را گسترش دادند، لنزهای بلندتر و سنگین تر خریداری نمودند و نیازهای جدیدی احساس کردند ناگهان متوجه می شوند که سه پایه آنها پاسخگوی این موارد نیست و آنها نیاز به چیزی مقاوم تر و پایدارتر دارند. حس می کنند که لازم است در مورد انواع سه پایه، مدل های موجود، امکانات جانبی، کیفیت و قیمت سه پایه ها تحقیقات بیشتری انجام دهند. در این مرحله خیلی از این افراد اقدام به تهیه یک سه پایه مدل بالا با سر(هد) جداگانه و قیمت نسبتا بالا می نمایند که نسبت به سه پایه قبلی آنها بسیار بهتر است. اما اتفاقی که می افتد این است که پس از یکی دو سال که از این ماجرا می گذرد متوجه می شوند که آخرین خریدشان نیز خوب نبوده است چون سه پایه بسیار سنگین است و کار با آن سخت است خصوصا اینکه در سفر نیز حمل و نقل و بکارگیری آن مشکل است.
قبل از خرید یک سه پایه، بهتر است با افراد خبره مشورت نمود و از نظرات آنها به عنوان یک راهنمای با تجربه، در خرید سه پایه استفاده نمود. بر اساس نوع عکاسی و شرایط فردی خود و مزایای موجود در هر نوع سه پایه اقدام به خرید سه پایه نمایید تا از تلف شدن زمان و هزینه زیاد جلوگیری گردد.
البته عکاسان دیگری نیز ممکن است داستان متفاوت دیگری داشته باشند. افرادی که از ابتدا سه پایه های ارزان قیمت تهیه نموده اند و هنوز هم از آنها راضی هستند و به خوبی کارهایشان را انجام می دهند. این افراد معمولا جزو آن دسته عکاسانی هستند که بطور مرتب از سه پایه استفاده نمی کنند و گاهی آن را بکار می برند. برعکس در خصوص عکاسانی که شدیدا و مکررا از سه پایه استفاده می کنند مثل عکاسان منظره یا عکاسان معماری، در خیلی موارد مشاهده می شود که در طول دوره کاری خود چند بار سه پایه های مختلف خریداری می کنند تا بالاخره به نتیجه دلخواه خود برسند.
در مورد افرادی که عکاسی را بطور جدی پیگیری می کنند و ادامه می دهند، ممکن است در ابتدا با توجه به اینکه خیلی از سه پایه استفاده نمی کند خرید یک سه پایه خوب و نسبتا گران قیمت توجیه نداشته باشد، ولی تجربه نشان می دهد بیشتر این افراد به علت خریدهای مکرر برای رسیدن به نتیجه مطلوب ، در بلند مدت خیلی بیشتر از آن مبالغ را هزینه می کنند. به همین علت عکاسان خبره همانطور که خرید ابزار های خیلی گران قیمت را توصیه نمی کنند، خرید ابزار نامناسب و بی کیفیت را نیز پیشنهاد نمی نمایند.
سه پایه در بعضی انواع عکاسی مثل عکاسی ماکرو کاربرد زیادی دارد.
چند توصیه از عکاسان خبره برای خرید سه پایه در ادامه مطلب ذکر می گردد:
الف) اگر شما به تازگی و بطور جدی عکاسی را آغاز کرده اید و یک دوربین عکاسی DSLR یا بدون آینه (Mirrorless) دارید و سه پایه هم ندارید، اگر قصد کرده اید که یک سه پایه بخرید ، توصیه می شود با توجه به مطالبی که در مورد سه پایه تا حالا آموخته اید ابتدا یک سه پایه آلومینیومی با سر (Head) متصل به آن و ارزان قیمت خریداری کنید. برای اینکه لازم است حداقل مدتی در حدود شش ماه تا یکسال بگذرد که متوجه شوید چقدر از آن استفاده می کنید، آیا به نوعی عکاسی می کنید که خیلی نیازی به سه پایه ندارد، یا اینکه مثلا بیشتر در حوزه عکاسی منظره یا عکاسی ماکرو فعالیت دارید که سه پایه به شدت مورد استفاده قرار می گیرد. یک سه پایه ارزان قیمت فرصت و اطلاعات کافی را به شما می دهد که نقش واقعی یک سه پایه در نحوه عکاسی خود را درک کنید.
ب) اگر در حال حاضر یک سه پایه ارزان قیمت دارید و قصد دارید سه پایه بهتری تهیه کنید، بهتر است با توجه به نوع عکاسی خود، سه پایه مورد نیاز تان را از یک سه پایه با ارتفاع مناسب که دارای سیستم آزادسازی سریع (Quick-Release System) می باشد و پایه ها و سر (Head) آن تحمل وزن دوربین و بزرگترین لنزهای شما را دارد (ترجیحا تا یک ونیم برابر بیشتر) انتخاب نمایید. نوع سر سه پایه بستگی به نوع عکاسی شما خواهد داشت. همینطور وزن کلی سه پایه. سه پایه های سبک تر مثل آنهایی که از جنس فیبر کربن ساخته شده اند مسلما گران قیمت ترند و وقتی ارزش هزینه کردن را دارند که سه پایه بطور مکرر و در محیط خارج منزل (Outdoor) مورد استفاده قرار می گیرد. دقت شود نوع سر سه پایه، نحوه اتصال به دوربین و همینطور نحوه اتصال به پایه ها مهم است. اگر صفحه اتصال به دوربين ضعیف باشد و یا به خوبی با ناحیه سر (Head) محکم نگردد، هنگام عکاسی خصوصا با وسایل سنگین تر ممکن است موجب ناپایداری و چرخش دوربین نسبت به موقعیت پایه ها شود.
ج) سه پایه های ارزان و کم کیفیت علاوه بر مشکلات فنی، به این دلیل که معمولا از جنس مرغوبی هم ساخته نشده اند، دوام کمی دارند و در شرایط مختلفی که برای عکاسی قرار می گیرند زودتر صدمه می بینند بطوریکه اکثر کسانی که از این نوع سه پایه ها تهیه کرده اند پس از مدتی به علت خرابی آنها مجبور می شوند برای تهیه یک سه پایه جدید اقدام کنند.
د) قبل از خرید سه پایه خصوصا مارک های ناشناخته، حتما در محل فروشگاه، پایه های آن را تا حد ممکن باز کنید و از بالا کمی آن را به سمت زمین بفشارید و میزان ثبات آن را بر روی زمین بسنجید. همچنین آن را کمی به چپ و راست و جلو و عقب متمایل کنید و ببینید سه پایه چقدر در محل خود استقرار دارد.
هـ) در هنگام انتخاب سه پایه هر چه میزان پلاستیک بکار رفته در اجزای اصلی آن کمتر باشد بهتر است، خصوصا ناحیه سر (Head) سه پایه بهتر است پلاستیکی نباشد.
و) در نهایت این نکته مهم است که تهیه هر نوع سه پایه ای بایستی با نیاز شما و کاربردی که از آن انتظار دارید متناسب باشد.
تعدادی از علائم تجاری شرکت های سازنده سه پایه
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تألیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1396/7/23
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_Liz Walker (2011). The Complete Digital Photo Manual, 1th ed. Carlton Book Limited, UK.
2_Nasim Mansurov (2017). How to choose and Buy a Tripod. Retrieve from https://photographylife.com on Oct 2.
3_Nigel Atherton(2016). Choosing a Tripod, Retrieve from http://www.whatdigitalcamera.com on Oct 2.
4_Gavin Hardcastle (2017). The Ultimate Guide to Buying a Tripod. Retrieve from https://digital-photography-school.com on Oct 3.
5_Adorama (2016). Tripod Buying Guide: What Photographers Need to Know? Retrieve from www.adorama.com on Oct 3.
6_Richard Scali (2016). Tripod Buying Guide. Retrieve from www.bhphotovideo.com on Oct 4.
7_Tim Barribeau (2017). The Best Tripods (For Most People). Retrieve from https://thewirecutter.com on Oct 4.
مقالات مرتبط:
- نکاتی برای پایداری بیشتر سه پایه
- تک پایه یا مونوپاد و چگونگی کار با آن
- گراند پاد یا پایه بشقابی
- ساختار دوربین های عکاسی دیجیتال
- دوربین های عکاسی دیجیتال و انواع آنها
- چگونه از لرزش دوربین عکاسی جلوگیری کنیم؟
- انواع لنزها و طبقه بندی آنها
- کاربرد هود در لنزها
- روش های انجام عکاسی پانورامیک